Skip to content

De mythe van de platte aarde en de platte kaart

2015 May 25

Het ‘in de Middeleeuwen dacht men dat de aarde plat was’ mag ik nog regelmatig horen. Vaak in combinatie met een ‘en daarom trok Columbus erop uit om het tegendeel te bewijzen’. Vóór de grote filosofen, Plato, Aristoteles, dacht men inderdaad dat de aarde plat was, maar sindsdien ging men (op een enkele uitzondering na) ervan uit dat de aarde bolvormig is. Waarom dan terug naar af in de Middeleeuwen?

Geo-mythe 

Quod terra sit rotunda

Quod terra sit rotunda

Hoe dat allemaal gekomen is wordt helder beschreven door (voor)naamgenoot Jan Willem Nienhuys in Skepter, 4/1994, maar ook door niemand minder dat Stephen J Gould in The Late Birth of a Flat Earth*.

In mijn woorden: twee auteurs, John Draper en Andrew White, hebben deze geo-mythe in de 19e eeuw de wereld ingeduwd, omdat ze de overwinning van de wetenschap over de religie wilden etaleren. Het zou zelfs gewaagd zijn om in de middeleeuwen te beweren dat de aarde plat was. Niets van waar, (be)schrijft Kees de Pater in ‘De platte aarde en het conflictmodel voor de relatie geloof-wetenschap’.

Ook Umberto Eco maakt in “De geschiedenis van imaginaire landen en plaatsen” korte metten met dat idee. “Ondanks allerlei legendes waarin het tegendeel wordt beweerd, waren alle middeleeuwse geleerden ervan op de hoogte dat de aarde een bol was” en verder “.., het in de dertiende eeuw geschreven Over de wereldbol van Johannus de Sacrobosco zal eeuwenlang als uitermate gezaghebbend gelden”.

Het is precies dat boek dat ik recent even mocht vasthouden in het tresor van de TU Delft  (dank Addie Ritter!) : Johannis de Sacro Bosco’s “Sphaericum opusculum” uitgegeven door Erhard Ratdolt, Venetië, 1485, staat op de eerste pagina in potlood. Zinnen als “Terram et aquam esse rotundas”, “Quae forma sit mundi” en “Quod terra sit centrum mundi” laten ook voor hen die het Latijn niet (meer) zo machtig zijn weinig aan de verbeelding over. Maar het zijn vooral de illustraties in heldere kleuren in dit oudste boek van de TU bibliotheek die boekdelen spreken. Het boekwerk stamt uit 1230, voor de Delftse ingenieurs was de aarde altijd al plat  bolvormig (dank een oplettende Edward).

Naïeve cartografie 

The flat earth

The flat earth

Waarom dan toch al die kaarten met daarop een platte aarde, terwijl men wist dat de aarde rond was? Als een van de mogelijke verklaringen geeft Umberto Eco: “Het was gewoon een naïeve, conventionele cartografische projectie, zoals we dat nu in feite ook nog doen”. Want de kaarten die we nu produceren en gebruiken zijn meestal 2D, plat. Het geowerkveld gooit nog merendeels een dimensie weg en slaat de werkelijkheid plat, zodra we gaan beheren, analyseren en visualiseren.

Naïef zou ik dat niet willen noemen, maar het is wel een ‘macht der gewoonte’. Er wordt hard gewerkt aan de ontwikkelingen in 3D data en dat levert mooie vergezichten op (zie het recente gegevensbestand 3D gebouwhoogte NL, dank Kadaster, AHN2 van het Waterschapshuis c.s. en uiteraard het gehele 3D Doorbraakproject). Volgens mij gaan die platte kaarten, net zoals de platte aarde van toen, snel tot het verleden behoren. Nog even en we hebben het over: ‘in het begin van de 21e eeuw dacht men nog dat kaarten vooral plat moesten zijn’. En dat is dan geen mythe.

 

Zelfs vanuit het internationaal ruimtestation ziet de aarde er niet echt plat uit.

Further Up Yonder from Giacomo Sardelli on Vimeo.

* er wordt uitvoerig gequote uit Jeffrey Burton Russell’s, Inventing the Flat Earth: Columbus and Modern Historians (New York: Praeger, 1991). Dat moet ik nog nalezen.

3 Responses leave one →
  1. Edward Verbree permalink
    May 29, 2015

    Sinds kort weet ik dat er een dunne scheidslijn is tussen feiten en meningen, en nu dus ook mythes. Ik voel me toch een tikje aangesproken door “… voor de Delftse ingenieurs was de aarde altijd al plat”. Ben nog altijd blij dat ik het prachtige vak ‘boldriehoeksmeting’ heb mogen volgen en onze studenten nu iets mag leren over referentieystemen en kaartprojecties. Wat dat betreft: de Web Mercator projectie helpt ook niet echt bij de beeldvorming.

    Maar goed, het is niet verkeerd om iets te weten over de ‘flat earth’. Een geweldige bron is The Flat Earth Societ: http://www.theflatearthsociety.org/cms/ met mooie doorverwijzingen over maans- en zonsverduisteringen: http://www.sacred-texts.com/earth/za/za29.htm

    • Jw permalink*
      May 29, 2015

      Sorry voor de onzorgvuldigheid, dat moet bolvormig zijn. Ik ben zo vrij om aan te nemen dat dit oudste boek ook al lang in het bezit is van de universiteit en dat het altijd toegankelijk is geweest voor studenten.

      Over de ‘zegeningen’ van web mercator zou ik zo maar eens een apartje blogje kunnen schrijven…

  2. Guido Vonk permalink
    May 30, 2015

    Mooi zo Jan Willem! Dit is nou geofictie omzetten in geosense. Ik ben blij dat deze werkelijkheidsmythe gewoon omvalt. We zijn als geosfeer niet alleen. De religie wordt al sinds mensenheugenis als vijand neergezet, en nederland heeft naast Israel en Pakistan een behoorlijke lelijke reputatie op het gebied van godsdiensthaat en nijd. Wij zijn bijzonder in onze geowerkelijkheid en mooi is het dan ook om de werkelijkheid van geo en goede zaak met elkaar te verbinden. Goede zaak is in deze een werkelijkheid waarbij aarde ook gewoon weer eens het middelpunt van de wereld en universele sfeer kan zijn. Ik woon er al sinds mijn basislijn op de aarde werd gezet! Kan ik ooit een andere planeet betreden? Denk het niet. Mijn LEVEN speelt zich af op het centrum aarde. Wellicht is dat zoiets als zeggen een stadscentrum of een celkern. Die dingen liggen ook nooit echt in het midden. Over de platte aarde zeg ik altijd, ga drie nachtjes buiten zitten en het is wel erg ongewoon als je dan nog steeds tot de conclusie komt dat de aarde plat is.

Leave a Reply

Note: You can use basic XHTML in your comments. Your email address will never be published.

Subscribe to this comment feed via RSS